Główną przyczyną zgonów w Polsce od wielu lat, mimo zwiększonej zachorowalności na nowotwory, pozostają choroby układu sercowo-naczyniowego. Ze względu na niezwykle istotną rolę krwioobiegu w funkcjonowaniu organizmu, a zarazem jego skomplikowaną strukturę, istnieje bardzo dużo schorzeń, które w skrajnych przypadkach doprowadzić mogą do znacznego zmniejszenia lub całkowitego zatrzymania jego funkcjonowania. Czym objawia się nagłe zatrzymanie krążenia? Jak je rozpoznać i jak postępować, gdy zauważymy nieprzytomne osoby? Warto sobie odpowiedzieć na te i inne pytania.
Czym jest nagłe zatrzymanie krążenia (NZK)?
Definicja nagłego zatrzymania krążenia określa stan ustania mechanicznej czynności serca, cechującego się zarówno brakiem reakcji chorego na jakiekolwiek bodźce, jak i nieobecnością wyczuwalnego tętna na którejkolwiek z tętnic oraz bezdechem lub tak zwanym oddechem agonalnym. Ze względu na elektrofizjologiczny mechanizm wyróżniamy kilka podstawowych rodzajów nagłego zatrzymania krążenia:
- Migotanie komór, trzepotanie komór, częstoskurcz komorowy bez tętna – mimo skomplikowanych nazw wszystkie te stany określają rodzaj nieprawidłowych rytmów serca, które najprościej mówiąc nie zapewniają odpowiedniej perfuzji tkanek (czyli ich ukrwienia) oraz utrzymania efektywnego obiegu krwi. Sytuacje te najłatwiej wytłumaczyć na przykładzie migotania komór. W przypadku tego zaburzenia rytmu zamiast regularnej akcji skurczowej serce pracuje w sposób nieskoordynowany. Komory kurczą się wówczas bardzo szybko i z różną siłą. W praktyce oznacza to, że serce nie jest w stanie wytworzyć odpowiedniego ciśnienia, które mogłoby zapewnić wyrzut krwi z komór do aorty. To z kolei doprowadza do niedokrwienia całego ciała. Najbardziej podatny na takie niedokrwienia i niedotlenienie jest mózg. Już po paru minutach tego typu zaburzeń powstają nieodwracalne zmiany w jego funkcjonowaniu.
- Asystolia – ten rodzaj NZK objawia się na elektromonitorze jako prosta linia. Oznacza to całkowity brak czynności elektrycznej i mechanicznej serca. Przy okazji warto wspomnieć, ze bardzo często rytm ten wykorzystywany jest na przykład w kinematografii jako informacja dla widza, ze pacjent umiera (lub umarł), a następnie widzimy jak „lekarze” rozpoczynają defibrylację. Nic bardziej mylnego! Asystolia NIE JEST rytmem do defibrylacji. W jej przypadku można jedynie podawać leki i prowadzić resuscytację.
- Czynność elektryczna bez tętna (PEA) – jest to nazwa zarezerwowana dla rytmu serca, gdy narząd ten pracuje w sposób skoordynowany, ale mimo to nie jest w stanie zapewnić utrzymania przepływu krwi w naczyniach.
- Nagłe zatrzymanie krążenia bez względu na rodzaj mechanizmu elektrofizjologicznego wywoływany jest przez ostre zespoły wieńcowe, czyli prościej mówiąc zawały serca. Najczęściej stan ten doprowadza do występowania migotania komór (które w przeciwieństwie do asystolii można defibrylować).
fot. panthermedia
Objawy i postepowanie podczas nagłego zatrzymania krążenia
Głównym objawem NZK jest utrata przytomności. Dodatkowo występuje całkowita utrata zdolności do samodzielnego oddychania lub tak zwany oddech agonalny. Umiejętność rozpoznania nagłego zatrzymania krążenia jest bardzo ważna i zdolność taką powinien posiadać każdy z nas! Aktualnie w Polsce już nawet dzieci w wieku przedszkolnym uczone są zasad postępowania u osób z nagłym zatrzymanie krążenia (jest to tak zwane RKO – resuscytacja krążeniowo-oddechowa). Dlatego też jeżeli kiedykolwiek zauważymy w jakichkolwiek okolicznościach pacjenta nieprzytomnego, należy postępować według następującego schematu:
- Ocenić bezpieczeństwo chorego i swoje – jeżeli zauważymy nieprzytomną osobę w pierwszej kolejności należy zadbać o swoje bezpieczeństwo. Jeżeli sytuacja ma miejsce na przykład na drodze, należy wstrzymać ruch uliczny (wypadki drogowe) lub odłączyć źródło zasilania w przypadku porażenia prądem.
- Ocenić przytomność chorego – najprostsza metoda polega na delikatnym (!) wstrząsaniu barkami osoby nieprzytomnej i jednoczesnym mówieniu do niej („Co się Pani/Panu stało?”, „Czy słyszy mnie Pani/Pan?”).
- Jeżeli chory jest nieprzytomny należy natychmiast wezwać pomoc! Nie oddalajmy się jednak od chorego, jeżeli nic nam nie zagraża.
- Przystąpić do udrażniania dróg oddechowych – w tym celu u pacjenta leżącego na plecach należy lekko odgiąć głowę ku tyłowi. Jeżeli w ustach zauważyliśmy jakiekolwiek ciała obce, należy je usunąć.
- Ocenić oddech – do tego celu należy wykorzystać nasze zmysły. Po pierwsze ocenić wzrokiem czy występują oddechowe ruchy klatki piersiowej, po drugie przyłożyć ucho do ust chorego i nasłuchiwać szmeru oddechowego. Po trzecie przybliżyć grzbiet ręki lub policzek do ust chorego. Ze względu na silne unerwienie skóry twarzy i rąk jesteśmy w ten sposób w stanie wyczuć ruch powietrza.
- Jeżeli chory nie oddycha lub uznamy, że oddech jest „dziwny”, a obok nas znajduje się kilka osób nakażmy jednej z nich wezwać pomoc lekarską, czyli zadzwonić po karetkę (numer alarmowy 112). Nie należy jednak „prosić o pomoc” tylko jej bezwzględnie wymagać. Badania naukowe i obserwacje psychologiczne jednoznacznie wskazują, ze osoby w tłumie czują się anonimowo i dodatkowo mogą być w szoku. Należy jednoznacznie wskazać jedną konkretną osobę i poinstruować ją, by bez dyskusji zadzwoniła po pomoc.
- Inna z osób (lub ta, która wzywa karetkę) powinna natychmiast dowiedzieć się czy w miejscu w którym się znajdujemy jest AED (automatyczny defibrylator zewnętrzny). Urządzenie to pełni funkcję diagnostyczną i leczniczą. Po włączeniu wydaje ona proste polecenia głosowe, mające na celu umożliwienie urządzeniu ocenę rytmu i wykonanie defibrylacji, jeśli istnieje taka potrzeba). Sytuacje, w której udało nam się odnaleźć AED warto opisać osobno, dla schematu BSL przyjmijmy, ze AED w okolicy nie ma.
- Po ocenie stanu pacjenta należy rozpocząć właściwą część resuscytacji.
- Uciskanie klatki piersiowej i sztuczna wentylacja płuc.
